Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

LÞch sö ViÖt Nam

T×nh h×nh kinh tÕ vµ v¨n hãa thêi TrÇn

Kinh tÕ, x· héi

T×nh h×nh kinh tÕ sau nh÷ng n¨m chiÕn tranh

   Nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ më réng ®Êt ®ai trång trät cña nhµ TrÇn ®· ®­a l¹i kÕt qu¶ tèt ®Ñp. Nhê ®ã, mÆc dÇu bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ, nÒn n«ng nghiÖp n­íc ta vÉn nhanh chãng phôc håi vµ tõng b­íc tiÕn lªn. ë c¸c vïng ven biÓn, ven s«ng, c¸c quý téc, v­¬ng hÇu tiÕp tôc mé ng­êi khai hoang thµnh lËp ®iÒn trang. DiÖn tÝch ®Êt ®ai trång trät t¨ng lªn ®¸ng kÓ. ë ®©y, n« tú, d©n nghÌo nhËn ruéng cµy cÊy, nép t« cho chñ. H×nh thøc bãc lét t« hiÖn vËt (hay t« s¶n phÈm) phæ biÕn h¬n tr­íc. MÆt kh¸c ë c¸c lµng x·, sè ®Þa chñ kh«ng quan l¹i còng t¨ng thªm trªn c¬ së m­ín ng­êi khÈn hoang hoÆc mua rÎ ruéng ®Êt t­.

   Mét sè v­¬ng hÇu cã thÕ lùc ®· ®µo hµo x©y dùng dinh thù t×m c¸ch ng¨n c¸ch th¸i Êp cña m×nh víi c¸c lµng xung quanh.

   Tuy nhiªn, ruéng ®Êt c«ng lµng x· vÉn gi÷ ®­îc ­u thÕ vÒ diÖn tÝch. Nã vÉn lµ nguån thu nhËp chÝnh cña Nhµ n­íc. PhÇn lín n«ng d©n sinh sèng b»ng khÈu phÇn ruéng c«ng cña m×nh.  ë lµng nµo khÈu phÇn ruéng c«ng Ýt, n«ng d©n cã thÓ chuyÓn ®i n¬i kh¸c khai hoang, lËp nghiÖp. §ª ®iÒu, kªnh m¸ng cßn ®­îc ch¨m sãc. Nh÷ng n¨m mïa mµng thÊt b¸t, Nhµ n­íc chó ý miÔn gi¶m thuÕ khãa hoÆc chÈn cÊp cho d©n ®ãi. N«ng nghiÖp tiÕp tôc ph¸t triÓn.

   Thñ c«ng nghiÖp nhê ®ã còng ph¸t triÓn lªn. Nhµ TrÇn më réng h¬n n÷a c¸c x­ëng thñ c«ng cña m×nh, nh»m phôc vô tèt h¬n c¸c nhu cÇu cña nhµ vua vµ quan l¹i. Tr×nh ®é kü thuËt ®­îc n©ng cao. Thî thñ c«ng nhµ n­íc ®· lµm ®­îc nhiÒu mÆt hµng tinh x¶o, ®ãng ®­îc thuyÒn lín ®i biÓn, chÕ t¹o ®­îc sóng.

   Trong nh©n d©n, nhu cÇu vÒ hµng thñ c«ng ngµy cµng t¨ng. Mét sè thî thñ c«ng cïng nghÒ nh­ gèm, dÖt v¶i, lôa, nhuém, lµm giÊy, v.v. häp nhau l¹i, lËp thµnh lµng chuyªn nghiÖp. Mét sè kh¸c ch¹y ra Th¨ng Long, x©y dùng ph­êng thñ c«ng. Tr×nh ®é kü thuËt, mÆt hµng s¶n xuÊt, ®­îc thèng nhÊt vµ n©ng cao vÒ chÊt l­îng. Tuy nhiªn, ë ph­êng hay ë lµng, c¸c hé thñ c«ng vÉn s¶n xuÊt riªng lÎ, ®«i khi ph¶i lµm ruéng, trång v­ên.

   Ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n tÊp nËp. Chî bóa mäc lªn ë nhiÒu n¬i, mét sè th­¬ng nh©n lín, bu«n chuyÕn b»ng thuyÒn xuÊt hiÖn. Th¨ng Long, Nam Xang (nay thuéc Hµ Nam) cã nh÷ng chî lín, thu hót nhiÒu l¸i bu«n ë c¸c n¬i. V©n §ån vÉn lµ n¬i tËp trung viÖc bu«n b¸n víi c¸c th­¬ng nh©n n­íc ngoµi.

C¸c tÇng líp x· héi

   Tõ sau cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng - Nguyªn, x· héi ngµy cµng ph©n hãa. V­¬ng hÇu, quý téc cã nhiÒu ruéng ®Êt. Con ch¸u ®Þa chñ th­êng nhê häc hµnh, thi cö mµ thµnh quan l¹i.

   Trong buæi ®Çu thêi TrÇn, tÇng líp quý téc cã ý thøc kh¸ râ vÒ vai trß thèng trÞ cña m×nh. Hä chÞu khã ®äc s¸ch, häc binh th­, luyÖn tËp vâ nghÖ. Vua t«i biÕt ®oµn kÕt víi nhau.

   Sö cò chÐp: TrÇn Th¸nh T«ng th­êng nãi víi c¸c quý téc, v­¬ng hÇu trong hä r»ng: "Thiªn h¹ lµ thiªn h¹ cña tæ t«ng. Ng­êi nèi nghiÖp cña tæ t«ng nªn cïng anh em trong hä hµng cïng h­ëng phó quý. Tuy bªn ngoµi th× lµ c¶ thiªn h¹ phông sù mét ng­êi t«n quý, nh­ng bªn trong th× ta cïng víi c¸c khanh lµ ®ång bµo ruét thÞt, lo th× cïng lo, vui th× cïng vui, c¸c khanh nªn lÊy c©u nãi Êy mµ truyÒn cho con ch¸u nhí l©u ®õng quªn".

   Lµng x· vÉn gi÷ ®­îc quyÒn tù trÞ cña m×nh. N«ng d©n cµy ruéng c«ng lµ tÇng líp bÞ trÞ ®«ng ®¶o nhÊt. Sau chiÕn tranh, ®Æc biÖt lµ vµo thÕ kû 14, nhiÒu n¨m bÞ mÊt mïa, ®ãi kÐm. N«ng d©n ph¶i b¸n ruéng ®Êt, con c¸i. TÇng líp n«ng d©n t¸ ®iÒn, lÜnh canh ruéng ®Êt vµ nép t« cho ®Þa chñ ®«ng h¬n tr­íc. Sè n«ng n« ë c¸c ®iÒn trang cña quý téc hay nhµ chïa còng t¨ng thªm. Cuéc sèng cña hä khæ h¬n t¸ ®iÒn vµ hÇu nh­ lÖ thuéc vµo ng­êi chñ ruéng.

    Thî thñ c«ng vµ th­¬ng nh©n vÉn chiÕm mét tû lÖ nhá trong c­ d©n. Hä sèng tËp trung ë c¸c lµng hay ph­êng thñ c«ng hoÆc sèng r¶i r¸c ë c¸c lµng n«ng nghiÖp. Nhµ TrÇn kh«ng h¹n chÕ viÖc ®i l¹i bu«n b¸n hay lµm nghÒ thñ c«ng.

   ë thêi TrÇn, n« tú nhiÒu h¬n tr­íc. Nh÷ng ng­êi ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt th× chuyÓn thµnh n«ng n«. Sè cßn l¹i phôc dÞch c¸c c«ng viÖc nÆng nhäc trong nhµ chñ. Nhµ n­íc kh«ng ng¨n cÊm viÖc mua b¸n vµ nu«i n« tú. ThËm chÝ, ph¸p luËt cßn biÕn nh÷ng ng­êi ph¹m téi nÆng thµnh n« tú hoÆc cho phÐp chñ nî biÕn con nî l©u n¨m thµnh n« tú. Con c¸i n« tú còng lµ n« tú cña chñ.

v¨n hãa

Sinh ho¹t v¨n hãa

   Còng nh­ d­íi thêi Lý, nh©n d©n thêi TrÇn ­a thÝch ca h¸t, nh¶y móa, thÓ dôc thÓ thao.

  M« t¶ mét tèi v¨n nghÖ chiªu ®·i sø thÇn ë cung ®×nh, sø nhµ Nguyªn lµ TrÇn C­¬ng Trung viÕt: "TiÕng h¸t, tiÕng ®µn hßa lÉn víi nhau, khi h¸t th× tr­íc hÕt d¹o giäng råi míi cÊt tiÕng thµnh lêi... §µn bµ ®i ch©n kh«ng, m­êi ngãn tay dÞu dµng, ®øng móa, h¬n m­êi ng­êi con trai, m×nh ®Òu cëi trÇn, kÒ vai, dËm ch©n, qu©y quÇn xung quanh mµ h¸t theo. Mçi hµng cø mét ng­êi gi¬ tay th× c¶ m­êi mÊy ng­êi cïng gi¬ tay, khi bá xuèng th× còng thÕ".

   NghÖ thuËt tuång, chÌo, móa rèi ph¸t triÓn. C¸c m«n c­íp cÇu, ®Êu vËt, ®¸nh phÕt, ®ua thuyÒn rÊt ®­îc nh©n d©n ham chuéng. Nh÷ng ngµy héi, ngµy lÔ lµ dÞp nh©n d©n c¸c lµng ®i l¹i vui ch¬i, trao ®æi víi nhau.

   Nhµ cöa tuy nãc rÊt cao, nh­ng c¸i hiªn l¹i thÊp. ¸o quÇn ®¬n gi¶n. Nh©n d©n th­êng c¹o träc ®Çu, ®i ch©n ®Êt. Ng­êi cã quan t­íc th× ®i dÐp vµ ®éi chiÕc kh¨n mÇu xanh thÉm. Vua dïng lôa phñ lÊy bói tãc.

  Ng­êi ®êi TrÇn kh«ng chØ cã tinh thÇn th­îng vâ mµ cßn yªu n­íc s©u s¾c, biÕt quý träng nghÜa khÝ. NhiÒu thanh niªn thÝch vµo bông mÊy ch÷: "V× nghÜa quªn m×nh". Ng­êi giµ ®­îc t«n kÝnh.

   §¹o PhËt rÊt ph¸t triÓn. Vua TrÇn Th¸i T«ng th«ng thuéc gi¸o lý nhµ PhËt. Vµo cuèi ®êi m×nh, vua TrÇn Nh©n T«ng ®i tu ë nói Yªn Tö (§«ng TriÒu, Qu¶ng Ninh). NhiÒu quý téc, v­¬ng hÇu còng theo ®ã trë thµnh s­. Trong nh©n d©n, chïa chiÒn mäc lªn kh¾p n¬i. Mét nhµ nho ë thÕ kû 16 ®· ghi l¹i:

   "§êi nhµ TrÇn, nh÷ng ng­êi c¾t tãc lµm s­ hÇu b»ng nöa sè d©n th­êng. NhÊt lµ ë huyÖn §«ng TriÒu, lµng lín cã ®Õn h¬n m­êi chïa, lµng nhá cã chõng n¨m, s¸u, ®µn trµng cóng v¸i rÊt rén rÞp".

  Nho häc ngµy cµng më réng. C¸c nhµ nho giái ®­îc quý träng. ThÇy Chu V¨n An ®­îc c¶ vua vµ triÒu ®×nh kÝnh nÓ.

Gi¸o dôc, v¨n häc vµ khoa häc kü thuËt

   Nhµ TrÇn ch¨m lo ph¸t triÓn gi¸o dôc. Tr­êng Quèc tö gi¸m më réng viÖc ®µo t¹o con em quý téc, quan l¹i. ë c¸c lé, phñ quanh kinh thµnh ®Òu cã tr­êng c«ng. C¸c kú thi quèc gia ®­îc tæ chøc ®Òu ®Æn h¬n tr­íc ®Ó kÐn chän nh©n tµi. Sè quan l¹i cã häc thøc cao ngµy cµng nhiÒu. Tr¹ng nguyªn M¹c §Ünh Chi trong mét lÇn ®i sø ®· ®èi ®¸p tr«i ch¶y víi c¶ triÒu thÇn Trung Quèc, lµm th¬ ®Ò qu¹t ®­îc vua Nguyªn phong tr¹ng nguyªn lÇn thø hai.

   Th¬ v¨n ch÷ H¸n ph¸t triÓn nh­ mïa hoa në ré. "HÞch t­íng sÜ" cña TrÇn H­ng §¹o chan chøa t×nh c¶m yªu n­íc vµ lßng nh©n ®¹o. "Phó s«ng B¹ch §»ng" cña Tr­¬ng H¸n Siªu s«i næi vµ d¹t dµo ý thøc d©n téc.

   Ch÷ n«m (ch÷ viÕt cña d©n téc ta ngµy x­a, t¹o nªn trªn c¬ së ch÷ H¸n) xuÊt hiÖn tõ tr­íc, song ®Õn thêi TrÇn ®­îc nhiÒu ng­êi dïng ®Ó s¸ng t¸c v¨n häc nh­ NguyÔn Thuyªn, NguyÔn SÜ Cè.

   N¨m 1272, nhµ sö häc Lª V¨n H­u so¹n xong bé "§¹i ViÖt sö ký" gåm 30 quyÓn, kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i ®éc lËp l©u ®êi cña ®Êt n­íc ta. Trong triÒu, bé phËn chuyªn viÕt sö ho¹t ®éng ®Òu ®Æn.

   VÒ khoa häc kü thuËt bÊy giê còng cã nhiÒu thµnh tùu gi¸ trÞ. TrÇn H­ng §¹o viÕt "Binh th­ yÕu l­îc" tæng kÕt kinh nghiÖm chiÕn tranh qua c¸c ®êi. §Æng Lé chÕ t¹o thµnh c«ng chiÕc Lung linh nghi ®Ó dù b¸o thêi tiÕt. TrÇn Nguyªn §¸n ghi chÐp sù biÕn ®æi cña tr¨ng, sao. TuÖ TÜnh nghiªn cøu thuèc nam vµ tæng kÕt viÖc ch÷a bÖnh b»ng thuèc nam trong nh©n d©n.

   Nh÷ng nhu cÇu bøc thiÕt vÒ quèc phßng ®· dÉn ®Õn chç Hå Nguyªn Trõng vµ c¸c thî thñ c«ng giái chÕ t¹o ra sóng ThÇn c¬ vµ ®ãng c¸c lo¹i thuyÒn lín ®i biÓn.

NghÖ thuËt kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c

   Ph¸t triÓn h¬n n÷a nÒn v¨n hãa Th¨ng Long, c¸c nghÖ nh©n thêi TrÇn ®· t¹o nªn nh÷ng c«ng tr×nh nghÖ thuËt míi cã gi¸ trÞ. ë Th¨ng Long, hoµng thµnh vµ cung ®iÖn ®­îc x©y dùng l¹i. Cung Th¸i Th­îng hoµng ë Tøc M¹c (Mü Léc - Nam §Þnh) bÒ thÕ vµ ®Ñp. Chïa Phæ Minh (ë ngo¹i thµnh Nam §Þnh) cã nhµ thñy t¹ ®Ó lÔ héi, cã ®Ønh ®ång lín nÆng h¬n mét ngµn c©n, ngoµi chïa dùng tßa th¸p 14 tÇng, cao trªn 20 m, sõng s÷ng gi÷a mét c¸i hå vu«ng. Th¸p B×nh S¬n ë huyÖn LËp Th¹ch (VÜnh Phóc) 11 tÇng, cao 15 m, v.v. Nh÷ng kinh nghiÖm phong phó vÒ kiÕn tróc ®­îc ®óc kÕt l¹i trong viÖc x©y dùng thµnh T©y §« (cßn gäi lµ thµnh nhµ Hå) ë huyÖn VÜnh Léc (Thanh Hãa).

   ë c¸c l¨ng mé vua vµ quý téc cã nhiÒu t­îng: hæ, s­ tö, tr©u, chã vµ c¸c quan hÇu b»ng ®¸. H×nh rång kh¾c trªn ®¸ hay t¹o thµnh t­îng ®· cã nh÷ng nÐt thay ®æi: trau chuèt h¬n vµ thªm cÆp sõng, nom cã vÎ uy nghiªm. NghÖ thuËt ch¹m, kh¾c trªn gç rÊt ph¸t triÓn. §Ò tµi quen thuéc lµ nh÷ng h×nh rång uèn khóc, c¶nh d©ng hoa, tÊu nh¹c, c¸c h×nh hoa l¸... Chóng ta còng thÊy xuÊt hiÖn hµng lo¹t tranh vÏ phong c¶nh, ch©n dung.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang