Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

§¹i ViÖt sö ký b¶n kû toµn th­

Kû nhµ §inh

Tiªn Hoµng ®Õ

   Hä §inh, tªn hóy lµ Bé LÜnh, ng­êi ®éng Hoa L­, ch©u §¹i Hoµng (tªn ch©u, nay lµ ®Êt huyÖn Hoa L­, tØnh Ninh B×nh), con cña thø sö ch©u Hoan §inh C«ng Trø, dÑp yªn c¸c sø qu©n, tù lËp lµm ®Õ, ë ng«i 12 n¨m (968-979), bÞ néi nh©n lµ §ç ThÝch giÕt, thä 56 tuæi (924-979), t¸ng ë s¬n l¨ng Tr­êng Yªn.

   Vua tµi n¨ng s¸ng suèt h¬n ng­êi, dòng c¶m m­u l­îc nhÊt ®êi, quÐt s¹ch c¸c hïng tr­ëng, tiÕp nèi quèc thèng cña TriÖu Vò (®Õ), song kh«ng biÕt dù phßng, kh«ng gi÷ ®­îc trän ®êi, tiÕc thay!

   X­a, cha cña vua lµ §inh C«ng Trø lµm nha t­íng cña D­¬ng §×nh NghÖ, ®­îc §×nh NghÖ giao gi÷ chøc quyÒn thø sö ch©u Hoan, sau theo vÒ víi Ng« v­¬ng, vÉn ®­îc gi÷ chøc cò, råi mÊt. Vua må c«i cha tõ bÐ, mÑ hä §µm ®­a gia thuéc vµo ë c¹nh ®Òn s¬n thÇn trong ®éng. Vµo tuæi nhi ®ång, vua th­êng cïng bän trÎ con ch¨n tr©u ngoµi ®ång. Bän trÎ tù biÕt kiÕn thøc kh«ng b»ng vua, cïng nhau suy t«n lµm tr­ëng. Phµm khi ch¬i ®ïa, th­êng b¾t bän chóng chÐo tay lµm kiÖu ®Ó r­íc vµ cÇm hoa lau ®i hai bªn ®Ó r­íc nh­ nghi tr­îng thiªn tö. Ngµy rçi, th­êng kÐo nhau ®i ®¸nh trÎ con th«n kh¸c, ®Õn ®©u bän trÎ ®Òu sî phôc, hµng ngµy rñ nhau ®Õn phôc dÞch kiÕm cñi thæi c¬m. Bµ mÑ thÊy vËy mõng l¾m, mæ lîn nhµ cho chóng ¨n. Phô l·o c¸c s¸ch b¶o nhau: "§øa bÐ nµy khÝ l­îng nh­ thÕ ¾t lµm nªn sù nghiÖp, bän ta nÕu kh«ng theo vÒ, ngµy sau "hèi th× ®· muén" bÌn dÉn con em ®Õn theo, råi lËp lµm tr­ëng ë s¸ch §µo ¸o". Ng­êi chó cña vua gi÷ s¸ch B«ng chèng ®¸nh víi vua. BÊy giê, vua cßn Ýt tuæi, thÕ qu©n ch­a m¹nh, ph¶i thua ch¹y. Khi qua cÇu ë §µm Gia N­¬ng Loan (Nguyªn v¨n: "§µm Gia N­¬ng Loan". Loan lµ chç s«ng uèn vßng. C¸c b¶n in kh¸c ®Òu bá ch÷ "n­¬ng", chØ chÐp §µm Gia Loan. Nay ë §iÒm X¸, huyÖn Gia ViÔn, tØnh Ninh B×nh), cÇu g·y, vua r¬i xuèng bïn, ng­êi chó toan ®©m, bçng thÊy hai con rång vµng hé vÖ vua, nªn sî mµ lui. Vua thu nhÆt quËn cßn sãt, quay l¹i ®¸nh, ng­êi chó ph¶i hµng. Tõ ®Êy ai còng sî phôc, phµm ®i ®¸nh ®Õn ®©u ®Òu dÔ nh­ chÎ tre, gäi lµ V¹n Th¾ng v­¬ng.

   BÊy giê m­êi hai sø qu©n ®Òu tù x­ng hïng tr­ëng, c¸t cø ®Êt ®ai... Vua mét phen cÊt qu©n lµ dÑp yªn, bÌn tù lËp lµm ®Õ. Chän ®­îc chç ®Êt ®Ñp ë §µm th«n, vua muèn dùng ®« ë ®ã, nh­ng v× thÕ ®Êt chËt hÑp l¹i kh«ng cã lîi vÒ viÖc ®Æt hiÓm, nªn l¹i ®ãng ®« ë Hoa L­ (Nay lµ phñ Tr­êng Yªn).

   MËu Th×n, n¨m thø nhÊt (968), (Tèng Khai B¶o n¨m thø nhÊt) Vua lªn ng«i, ®Æt quèc hiÖu lµ §¹i Cå ViÖt, dêi kinh Êp vÒ ®éng Hoa L­, b¾t ®Çu dùng ®å míi, ®¾p thµnh ®µo hµo, x©y cung ®iÖn, ®Æt triÒu nghi. BÇy t«i d©ng t«n hiÖu lµ §¹i Th¾ng Minh hoµng ®Õ.

   Vua muèn dïng uy chÕ ngù thiªn h¹, bÌn ®Æt v¹c lín ë s©n triÒu, nu«i hæ d÷ trong còi, h¹ lÖnh r»ng: "KÎ nµo tr¸i phÐp ph¶i chÞu téi bá v¹c dÇu, cho hæ ¨n". Mäi ng­êi ®Òu sî phôc, kh«ng ai d¸m ph¹m.

   * Lª V¨n H­u nãi: Tiªn hoµng nhê cã tµi n¨ng s¸ng suèt h¬n ng­êi, dòng c¶m m­u l­îc nhÊt ®êi, ®­¬ng lóc n­íc ViÖt ta kh«ng cã chñ, c¸c hïng tr­ëng c¸t cø, mét phen cÊt qu©n mµ m­êi hai sø qu©n phôc hÕt. Vua më n­íc dùng ®«, ®æi x­ng hoµng ®Õ, ®Æt tr¨m quan, lËp s¸u qu©n, chÕ ®é gÇn ®Çy ®ñ, cã lÏ ý trêi v× n­íc ViÖt ta mµ l¹i sinh bËc th¸nh triÕt ®Ó tiÕp nèi quèc thèng cña TriÖu V­¬ng ch¨ng?

   Kû Tþ, n¨m thø hai (969), (Tèng Khai B¶o n¨m thø hai). Th¸ng n¨m nhuËn, phong con tr­ëng lµ LiÔn lµm Nam ViÖt V­¬ng.

   Canh Ngä, Th¸i B×nh n¨m thø 1 (970), (Tèng Khai B¶o n¨m thø 3). Mïa xu©n, th¸ng giªng, ®Æt niªn hiÖu. (Sö cò nãi r»ng n­íc ViÖt ta cã niªn hiÖu b¾t ®Çu tõ ®©y. Nh­ng Lý Nam §Õ (tr­íc ®ã) ®· ®Æt niªn hiÖu lµ Thiªn §øc (544 - 548)). Sai sø sang nhµ Tèng giao h¶o. (...).

   LËp n¨m hoµng hËu (mét lµ §an Gia, hai lµ Trinh Minh, ba lµ KiÓu Quèc, bèn lµ Cæ Quèc, n¨m lµ Ca ¤ng).

   Lª V¨n H­u nãi: Trêi ®Êt cïng che chë, mÆt trêi mÆt tr¨ng cïng chiÕu soi, míi sinh thµnh mu«n vËt, nÈy në mäi loµi, còng nh­ hoµng hËu s¸nh víi ng«i vua, cho nªn míi cã thÓ ®øng ®Çu tiªu biÓu cho néi cung, t¸c thµnh cho thiªn h¹. Tõ x­a chØ lËp (hoµng hËu) mét ng­êi ®Ó chñ viÖc néi trÞ mµ th«i, ch­a tõng nghe nãi lËp ®Õn n¨m ng­êi. Tiªn hoµng kh«ng kª cøu cæ häc, mµ bÇy t«i ®­¬ng thêi l¹i kh«ng cã ai biÕt gióp söa cho ®óng, ®Ó ®Õn nçi ch×m ®¾m trong t×nh riªng, cïng lËp n¨m hoµng hËu. Sau ®Õn hai triÒu Lª, Lý còng phÇn nhiÒu b¾t ch­íc lµm theo, Êy lµ do Tiªn hoµng khëi x­íng sù rèi lo¹n thø bËc vËy.

   T©n Mïi, (Th¸i B×nh) n¨m thø hai (971), (Tèng Khai B¶o n¨m thø t­). B¾t ®Çu quy ®Þnh cÊp bËc v¨n vâ, t¨ng ®¹o, cho NguyÔn BÆc lµm §Þnh Quèc c«ng, L­u C¬ lµm ®« hé phñ sÜ s­ (1), Lª Hoµn lµm thËp ®¹o t­íng qu©n (2), t¨ng thèng (3) Ng« Ch©n L­u ®­îc ban hiÖu lµ Khu«ng ViÖt ®¹i s­, Tr­¬ng Ma Ni lµm t¨ng lôc (4), ®¹o sÜ §Æng HuyÒn Quang ®­îc trao chøc sïng ch©n uy nghi (5).

   G¶ c«ng chóa Minh Ch©u cho TrÇn Th¨ng, cho Th¨ng lµm phß m· ®« óy (Th¨ng lµ em Minh c«ng).

   Nh©m Th©n, (Th¸i B×nh) n¨m thø ba (972), (Tèng Khai B¶o n¨m thø n¨m). Sai Nam ViÖt V­¬ng LiÔn sang sø th¨m nhµ Tèng.

   Quý DËu, (Th¸i B×nh) n¨m thø t­ (973), (Tèng Khai B¶o n¨m thø s¸u). Nam ViÖt V­¬ng LiÔn ®i sø vÒ. (...)

   MËu DÇn, (Th¸i B×nh) n¨m thø 9 (978), (Tèng Th¸i B×nh H­ng Quèc n¨m thø 3). Mïa xu©n, th¸ng giªng, ®éng ®Êt. LËp con nhá lµ H¹ng Lang lµm hoµng th¸i tö, phong con thø lµ Toµn lµm VÖ V­¬ng. Th¸ng hai, m­a ®¸.

   Mïa h¹, th¸ng s¸u, n¾ng h¹n.

   Kû M·o, (Th¸i B×nh) n¨m thø 10 (979), (Tèng Th¸i B×nh H­ng Quèc n¨m thø 4). Mïa xu©n Nam ViÖt V­¬ng LiÔn giÕt hoµng th¸i tö H¹ng Lang. LiÔn lµ con tr­ëng cña vua, thuë hµn vi tõng cïng chÞu gian khæ, ®Õn khi ®Þnh yªn thiªn h¹, ý vua muèn truyÒn ng«i cho, míi phong lµm Nam ViÖt V­¬ng, l¹i tõng xin mÖnh vµ nhËn t­íc phong cña nhµ Tèng. Sau vua sinh con nhá lµ H¹ng Lang, rÊt mùc yªu quý, lËp lµm th¸i tö. LiÔn v× vËy bÊt b×nh, sai ng­êi ngÇm giÕt ®i.

   Sö thÇn Ng« SÜ Liªn nãi: Nèi nghiÖp dïng con ®Ých lµ ®¹o th­êng mu«n  ®êi, bá ®¹o Êy, ch­a tõng kh«ng g©y lo¹n. Còng cã khi nh©n ®êi lo¹n mµ lËp th¸i tö, th× tr­íc hÕt chän ng­êi cã c«ng, hoÆc con ®Ých tr­ëng qu¸ ¸c ph¶i bá th× sau míi lËp con thø. ThÕ lµ xö viÖc lóc biÕn mµ vÉn ®­îc ®óng ®¾n, ng­êi x­a vÉn tõng lµm. Nam ViÖt V­¬ng LiÔn lµ con tr­ëng, l¹i cã c«ng, ch­a thÊy lÇm lçi g×. Tiªn hoµng yªu con thø mµ quªn con tr­ëng, cho nh­ thÕ míi ®ñ tá t×nh yªu quý, kh«ng biÕt nh­ thÕ lµ lµm h¹i con. LiÔn l¹i nhÉn t©m, ®Õn nçi giÕt em, thiªn ®¹o nh©n lu©n mÊt hÕt, chuèc häa chÕt thiÖt th©n, cßn liªn lôy c¶ cha n÷a, h¸ ch¼ng rïng rîn l¾m thay! Kh«ng thÕ th× téi ®¹i ¸c cña §ç ThÝch do ®©u n¶y ra ®Ó hîp víi lêi sÊm ®­îc?

   Mïa ®«ng, th¸ng m­êi, chi hËu néi nh©n §ç ThÝch giÕt vua ë s©n cung. Bän §inh Quèc c«ng NguyÔn BÆc b¾t ®­îc ®em giÕt. Tr­íc ®ã §ç ThÝch lµm chøc l¹i ë §ång Quan, ®ªm n»m trªn cÇu, bçng thÊy sao sa r¬i vµo miÖng, ThÝch cho lµ ®iÒm tèt, bÌn n¶y ra ý ®Þnh giÕt vua. §Õn ®©y, nh©n lóc vua ¨n yÕn ban ®ªm, say r­îu n»m trong s©n, ThÝch bÌn giÕt chÕt, l¹i giÕt lu«n c¶ Nam ViÖt V­¬ng LiÔn. Khi Êy lÖnh lïng b¾t hung thñ rÊt gÊp, ThÝch ph¶i lÐn nÊp ë m¸ng n­íc trong cung qua 3 ngµy, kh¸t l¾m, gÆp lóc trêi m­a thß tay høng n­íc uèng, cung n÷ tr«ng thÊy liÒn ®i b¸o. §Þnh Quèc c«ng NguyÔn BÆc sai ng­êi b¾t ®em chÐm (...). Ngµy tr­íc, khi vua cßn hµn vi, th­êng ®¸nh c¸ ë s«ng Giao Thñy, kÐo l­íi ®­îc viªn ngäc khuª to nh­ng va vµo mòi thuyÒn, søt mÊt mét gãc. §ªm Êy vµo ngñ nhê ë chïa Giao Thñy, giÊu ngäc d­íi ®¸y giá c¸, ®îi s¸ng ra chî b¸n c¸. BÊy giê vua ®ang ngñ say, trong giá cã ¸nh s¸ng l¹, nhµ s­ chïa Êy gäi dËy hái duyªn cí, vua nãi thùc vµ lÊy ngäc khuª cho xem. S­ than r»ng: "Anh ngµy sau phó quý kh«ng thÓ nãi hÕt, chØ tiÕc phóc kh«ng ®­îc dµi" (...). Ng­êi ta cho r»ng lµ sè trêi ®· ®Þnh nh­ thÕ.

   DÞch theo b¶n kh¾c in n¨m ChÝnh Hßa thø 18 (1697) - Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi - Hµ Néi - 1983.


(1) L­u X­ëng: vua cuèi cïng cña Nam H¸n (958-970), ®Çu hµng t­íng nhµ Tèng lµ Phan Mü.


(1) §« hé phñ sÜ s­: chøc quan coi viÖc h×nh ¸n ë phñ ®« hé, tøc lµ trong c¶ n­íc (nhµ §inh dïng tªn phñ ®« hé thêi thuéc §­êng).

(2) T­íng chØ huy 10 ®¹o qu©n, tøc qu©n ®éi c¶ n­íc.

(3) T¨ng thèng: chøc quan phong cho vÞ s­ ®­îc triÒu ®×nh coi lµ ng­êi ®øng ®Çu PhËt gi¸o.

(4) T¨ng lùc: chøc quan tr«ng coi PhËt gi¸o d­íi chøc t¨ng thèng.

(5) Sñng ch©n uy nghi: chøc quan tr«ng coi vÒ §¹o gi¸o.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang