LÞch sö ViÖt Nam Phong trµo n«ng d©n Yªn ThÕ Yªn ThÕ ®øng lªn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc Trong cao trµo vò trang chèng Ph¸p cuèi thÕ kû 19, cïng víi c¸c cuéc khëi nghÜa do v¨n th©n, sÜ phu l·nh ®¹o cßn cã c¸c cuéc khëi nghÜa tù ph¸t cña n«ng d©n. Tiªu biÓu nhÊt lµ cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n Yªn ThÕ, tØnh B¾c Giang do Hoµng Hoa Th¸m l·nh ®¹o. Hoµng Hoa Th¸m (thêng gäi lµ §Ò Th¸m) xuÊt th©n tõ mét gia ®×nh n«ng d©n nghÌo tØnh Hng Yªn, lªn S¬n T©y lµm ¨n kiÕm sèng, sau dêi tíi Yªn ThÕ. Lín lªn, «ng tham gia to¸n nghÜa qu©n cña L¬ng V¨n N¾m (§Ò N¾m). Khi §Ò N¾m chÕt (1892), nghÜa qu©n rÊt mÕn phôc vµ tin tëng «ng. ¤ng ®îc giao toµn quyÒn chØ huy. C¸c thñ lÜnh n«ng d©n xuÊt s¾c nh C¶ Träng, C¶ Dinh, C¶ Huúnh... trëng thµnh nhanh chãng, lËp ®îc nhiÒu thµnh tÝch trong chiÕn ®Êu. Yªn ThÕ ®îc chän lµm ®Þa bµn ho¹t ®éng chÝnh cña nghÜa qu©n, v× ®Þa thÕ trung du ®åi nói th«ng nhiÒu ng¶ víi miÒn thîng du hiÓm trë sau lng vµ vïng ®ång b»ng réng lín tríc mÆt rÊt thuËn tiÖn cho c¸ch ®¸nh du kÝch cña nghÜa qu©n. N¬i ®©y tõ tríc vèn lµ n¬i ho¹t ®éng cña nhiÒu to¸n n«ng d©n khëi nghÜa chèng l¹i phong kiÕn triÒu NguyÔn. Khi giÆc Ph¸p x©m ph¹m tíi, Yªn ThÕ ®· nhanh chãng chuyÓn thµnh mét c¨n cø chèng Ph¸p lîi h¹i, kh«ng chØ tËp hîp n«ng d©n t¹i chç mµ cßn thu hót ®«ng ®¶o n«ng d©n nghÌo tõ nhiÒu ®Þa ph¬ng tíi. Giai ®o¹n thø nhÊt cña cuéc khëi nghÜa (1887 - 1895) Ngay tõ ®Çu, nghÜa qu©n ®· lµm thùc d©n Ph¸p v« cïng lo ng¹i. Gi÷a n¨m 1889, chóng ®· tung nhiÒu to¸n qu©n ®i s©u vµo c¨n cø t×m diÖt nghÜa qu©n. NhiÒu trËn ®ông ®é ¸c liÖt x¶y ra, ®Þch bÞ thiÖt h¹i nÆng t¹i Cao Thîng, Hè Chuèi. §Çu n¨m 1892, giÆc Ph¸p l¹i huy ®éng lÝnh liÒu lÜnh tÊn c«ng Yªn ThÕ. NghÜa qu©n kÞp thêi chñ ®éng rót vµo rõng s©u, råi ph©n t¸n trong nh©n d©n. GiÆc Ph¸p ®¾p ®êng bé, chuyÓn vËn qu©n lÝnh, ®Èy m¹nh cµn quÐt trong vïng. Tªn viÖt gian Lª Hoan dïng nhiÒu thñ ®o¹n mua chuéc, dô dç, ¸m h¹i, nhng tríc sau ®Òu thÊt b¹i. Tøc tèi ®iªn cuång, giÆc Ph¸p l¹i dïng vò lùc. NghÜa qu©n lîi dông ®Þa h×nh, x©y c«ng sù, ®µo hÇm hè, chèng tr¶ quyÕt liÖt, ®Þch thua ®au ë Hè Chuèi (5-1894). NghÜa qu©n ®¸nh chÆn, phèi hîp víi c«ng nh©n ®ang lµm ®êng s¾t Hµ Néi - L¹ng S¬n, b¾t mét sè tªn Ph¸p, lÊy tiÒn chuéc mua vò khÝ. Th¸ng 9-1894, tªn t b¶n ®Þa chñ Set-nay bÞ b¾t cãc. Giíi t b¶n ®Êt ®ai x«n xao lo ng¹i. Thùc d©n Ph¸p buéc ph¶i gi¶ng hßa víi ®iÒu kiÖn bá ra mét sè tiÒn lín chuéc SÐt-nay vµ rót qu©n ®Ó §Ò Th¸m cai qu¶n bèn tæng Nh· Nam, Môc S¬n, Yªn LÔ, H÷u Thîng. Thêi kú ®×nh chiÕn chØ cã mét n¨m (tõ th¸ng 10-1894 ®Õn 11-1895) nhng nghÜa qu©n võa s¶n xuÊt, võa tranh thñ x©y dùng lùc lîng chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn ®Êu míi. Qu©n Ph¸p mÆc dï ®· rót khái Yªn ThÕ vÉn bè trÝ c¶ mét hÖ thèng ®ån bèt bao quanh, kÕt hîp víi bän tay sai ®Ó ng¨n chÆn nghÜa qu©n phÝa ngoµi. §ång thêi, chóng thêng cho ngêi mang quµ vµo tÆng hßng dô dç, mua chuéc, nhng kh«ng sao lay chuyÓn ®îc tinh thÇn kiªn cêng bÊt khuÊt cña l·nh tô nghÜa qu©n. Giai ®o¹n thø hai cña cuéc khëi nghÜa (1895 - 1909) T×nh h×nh ®èi ®Þch ngÊm ngÇm ®ã kh«ng thÓ kÐo dµi. Cuèi n¨m 1895, giÆc Ph¸p g©y chiÕn trë l¹i. Lóc nµy phong trµo c¸c n¬i hÇu hÕt ®Òu bÞ dËp t¾t, giÆc Ph¸p quyÕt tiªu diÖt nghÜa qu©n Yªn ThÕ. Mét lùc lîng rÊt lín, gåm c¶ thñy lôc qu©n, ®îc huy ®éng vµo cuéc hµnh qu©n lÇn nµy. Th¸ng 11-1895, cuéc tÊn c«ng lín b¾t ®Çu, tªn ®¹i t¸ GalliÌni cÇm ®Çu. Tríc søc m¹nh å ¹t cña kÎ thï cã háa lùc m¹nh, nghÜa qu©n ph©n t¸n vµo rõng, di chuyÓn trªn bèn tØnh B¾c Giang, B¾c Ninh, Phóc Yªn, Th¸i Nguyªn. NghÜa qu©n ®· ®¸nh phôc kÝch, tiªu hao ®Þch, cíp vò khÝ, nhng còng bÞ hy sinh, tæn thÊt nhiÒu. Mét sè chØ huy sa vµo líi giÆc, cã ngêi ra hµng. MÆc dï vËy, d©n chóng trong vïng vÉn nhiÖt t×nh che chë gióp ®ì, nghÜa qu©n ®· ®øng v÷ng tríc c¸c ®ît cµn quÐt khñng bè ¸c liÖt. Cuèi n¨m 1897, sau hai n¨m hµnh qu©n liªn miªn vµ bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ, giÆc Ph¸p l¹i ph¶i th¬ng lîng. Cuéc ngõng b¾n lÇn thø hai b¾t ®Çu tõ th¸ng 12 n¨m ®ã. Còng nh lÇn ngõng b¾n tríc, ®©y chØ lµ hßa ho·n t¹m thêi. Sau khi ®×nh chiÕn, §Ò Th¸m chiªu mé nh©n d©n c¸c n¬i vÒ lµm ruéng ë ®ån ®iÒn Phån X¬ng. NghÜa qu©n trë l¹i lµm d©n cµy, nhng vÉn nu«i dìng ý chÝ chiÕn ®Êu, ®Ò cao c¶nh gi¸c, mçi khi ®i lµm vÉn mang theo sóng ®¹n ®Ò phßng. §Ò Th¸m cßn thu n¹p mét sè nghÜa qu©n c¸c n¬i sau khi thÊt b¹i t×m ®êng lªn Yªn ThÕ. C¨n cø cña §Ò Th¸m còng lµ n¬i lui tíi cña nhiÒu ngêi yªu níc tiªu biÓu cho xu híng míi nh Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh... Trong khi ®ã, thùc d©n Ph¸p vÉn r¸o riÕt chuÈn bÞ viÖc tÊn c«ng tiªu diÖt nghÜa qu©n. Xung quanh Yªn ThÕ, nhiÒu ®ån binh ®îc dùng lªn, nhiÒu ®êng giao th«ng ®îc gÊp rót më ®Ó b¶o ®¶m dÔ dµng viÖc hµnh qu©n vµ vËn chuyÓn vò khÝ, l¬ng thùc khi cã chiÕn sù. §êng xe löa Hµ Néi - L¹ng S¬n ®Õn n¨m 1902 còng hoµn thµnh, quyÒn lîi cña giíi t b¶n trªn con ®êng nµy cÇn ®îc b¶o vÖ. T×nh h×nh hßa ho·n t¹m thêi ®· ®Õn lóc kh«ng thÓ kÐo dµi. Giai ®o¹n thø ba cña cuéc khëi nghÜa (1909 - 1913) §Çu n¨m 1909, qu©n Ph¸p l¹i tÊn c«ng lín vµo Yªn ThÕ do tªn ®¹i t¸ Bataille chØ huy. NhiÒu c¸nh qu©n ®Þch võa Ph¸p, võa ngôy chia thµnh nhiÒu mòi cïng lóc ®¸nh thäc s©u vµo khu c¨n cø nh»m bao v©y, chia c¾t nghÜa qu©n ra thµnh tõng to¸n nhá. Do n¾m ®îc kÕ ho¹ch cña ®Þnh, §Ò Th¸m kÞp thêi chñ ®éng cho nghÜa qu©n chuyÓn sang Phóc Yªn, VÜnh Yªn, B¾c Giang, B¾c Ninh, Th¸i Nguyªn. Nhng tríc søc dån Ðp vµ truy kÝch cña kÎ thï, lùc lîng nghÜa qu©n suy mßn dÇn. Cuèi n¨m 1909, nhiÒu ngêi t©m phóc bªn §Ò Th¸m nh C¶ Träng (con trai) ®· hy sinh trong chiÕn ®Êu, cßn l¹i ®Òu lÇn lît sa líi giÆc nh bµ Ba CÈn (vî ba §Ò Th¸m). GiÆc Ph¸p t×m mäi c¸ch b¾t sèng l·nh tô Hoµng Hoa Th¸m. Nhng nhê ®Ò cao c¶nh gi¸c, nhÊt lµ nhê ®îc nh©n d©n ®Þa ph¬ng hÕt lßng b¶o vÖ, m·i tíi ngµy 10-2-1913, bän tay sai Ph¸p míi ®ét nhËp vµo c¨n cø vµ giÕt chÕt «ng t¹i khu rõng gÇn chî Gå (Yªn ThÕ). Trong c¸c phong trµo chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta buæi ®Çu thùc d©n Ph¸p x©m lîc vµ thèng trÞ, cuéc khëi nghÜa Yªn ThÕ kÐo dµi nhÊt vµ còng lµm cho ®Þch lo ng¹i vµ tæn thÊt nhiÒu nhÊt. NghÜa qu©n lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n cÇm sóng, hä cã mèi thï mÊt níc kÕt hîp chÆt chÏ víi mèi thï mÊt ruéng. Víi mét tinh thÇn chiÕn ®Êu dòng c¶m vµ bÒn bØ, ®îc nh©n d©n hÕt lßng hÕt søc ñng hé, l¹i cã mét chØ huy qu©n sù xuÊt s¾c cÇm ®Çu, hä ®· kÐo dµi cuéc chiÕn ®Êu gÇn 30 n¨m, bÊt chÊp mu«n vµn thñ ®o¹n ¸c ®éc cña kÎ thï. MÆc dï thÊt b¹i, khëi nghÜa Yªn ThÕ ®· viÕt nªn nh÷ng trang sö vÎ vang, chøng minh kh¶ n¨ng hïng hËu cña giai cÊp n«ng d©n trong lÞch sö chèng ®Õ quèc x©m lîc. |
Thêi sù
§êi sèng chÝnh trÞ
Kinh tÕ - X· héi
V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang