T×nh h×nh kinh tÕ Kinh tÕ n«ng nghiÖp ChÝnh quyÒn hä TrÞnh kh«ng lo x©y dùng vµ cñng cè ®ª ®iÒu, kh«ng tæ chøc khai hoang ë §µng Ngoµi. §ång b»ng S¬n Nam (Hµ Nam, Nam §Þnh, Th¸i B×nh, H¶i D¬ng) vµ Thanh - NghÖ diÔn ra nhiÒu cuéc xung ®ét ®æ m¸u lµm cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÞ ph¸ ho¹i nghiªm träng. V× thÕ n«ng d©n ®ãi khæ thêng xuyªn. §µng Trong ®Êt réng d©n tha, cã nhiÒu n¬i cha khai ph¸. Trong hai thÕ kû 16-17, chÝnh quyÒn hä NguyÔn tæ chøc di d©n khai hoang vïng ThuËn - Qu¶ng. Nhµ níc cung cÊp n«ng cô, l¬ng ¨n trong nöa n¨m cho d©n khai khÈn. Khi lËp thµnh lµng Êp, nhµ níc kh«ng thu thuÕ mÊy n¨m ®Çu. Ruéng ®Êt míi khÈn hoang lµ cña nhµ níc. Ngêi cµy ruéng ph¶i nép t« thuÕ, ®i phu, ®i lÝnh. Cã thÓ kÓ mét biÖn ph¸p khai hoang cña chÝnh quyÒn hä NguyÔn: N¨m 1648, chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn x¶y ra quyÕt liÖt. Qu©n NguyÔn b¾t ®îc gÇn ba v¹n tï binh ®a tÊt c¶ vµo vïng ®Êt tõ Qu¶ng Nam ®Õn Phó Yªn khai khÈn. Cø 50 ngêi lµm mét Êp, ®îc cÊp n«ng cô vµ l¬ng thùc trong nöa n¨m. Riªng ®Êt ThuËn Hãa, nÕu tÝnh theo sö cò, ®Çu thÕ kû 15 cã 5.662 suÊt ®inh vµ 7.100 mÉu ruéng, ®Õn n¨m 1776 sè ®inh t¨ng lªn 126.857 suÊt, sè ruéng ®Êt t¨ng lªn 265.507 mÉu. Nhê chÝnh s¸ch khai hoang tÝch cùc, vïng ThuËn - Qu¶ng diÖn tÝch canh t¸c ®îc më réng nhiÒu, xãm lµng mäc lªn ngµy cµng ®«ng ®óc. Trªn vïng ®Êt ®ång b»ng s«ng Cöu Long, trong thÕ kû 17 ®· cã nh÷ng nhãm di d©n ngêi ViÖt vµo lµm ¨n. Cuèi thÕ kû nµy, hä NguyÔn l¹i khuyÕn khÝch nhµ giµu bá tiÒn cho thuª ngêi khai khÈn lËp Êp tr¹i. N¨m 1698, chóa NguyÔn sai NguyÔn H÷u C¶nh (còng gäi lµ KÝnh) vµo kinh lý phÝa nam ®Æt Phñ Gia §Þnh gåm hai dinh TrÊn Biªn (c¸c tØnh §ång Nai, T©y Ninh, B×nh D¬ng, B×nh Phíc) vµ Phiªn TrÊn (TP Hå ChÝ Minh ngµy nay). Sau ®ã Mü Tho vµ Hµ Tiªn (phÇn t©y Nam Bé ngµy nay) còng s¸p nhËp vµo phñ nµy. §Õn gi÷a thÕ kû 18, miÒn ®ång b»ng s«ng Cöu Long cã nhiÒu th«n x· míi ®îc lËp thªm. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp §µng Trong dÉn ®Õn sù h×nh thµnh mét tÇng líp ®Þa chñ. N«ng d©n l¹i bÞ tíc ®o¹t ruéng ®Êt, l©m vµo c¶nh nghÌo khæ, bÇn cïng. Tuy nhiªn, trong c¸c thÕ kû 16, 17 ®Õn nöa ®Çu thÕ kû 18, cha thÊy cã phong trµo n«ng d©n ®Êu tranh v× kinh tÕ n«ng nghiÖp §µng Trong cßn ®ang ph¸t triÓn. Thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp Vµo thÕ kû 17 vµ ®Çu thÕ kû 18, níc ta xuÊt hiÖn thªm nhiÒu lµng thñ c«ng nghiÖp (dÖt, gèm, rÌn, s¾t, ®óc ®ång, lµm chiÕu, kh¾c b¶n in...). C¸c lµng gèm cã B¸t Trµng, Thæ Hµ (§µng Ngoµi); c¸c lµng dÖt cã La Khª (§µng Ngoµi), Phó Ch©u, Long Phîng (§µng Trong); c¸c lµng rÌn s¾t cã Hoa L©m, Hoa Chµng (§µng Ngoµi), HiÒn L¬ng, Tam Th¸i (§µng Trong)... NghÒ thñ c«ng ph¸t triÓn, th¬ng nghiÖp còng ®îc më réng. HÇu hÕt c¸c huyÖn vïng ®ång b»ng vµ ven biÓn ®Òu cã phè nhá vµ nhiÒu chî phiªn. Mét x· hay vµi ba x· gÇn nhau, häp chî phiªn theo mét sè ngµy quy ®Þnh trong th¸ng. Cßn phè nhá lµ n¬i bu«n b¸n thêng xuyªn h¬n. Trªn vïng ®Êt Gia §Þnh (®ång b»ng s«ng Cöu Long) c¸c phè nhá thêng ®îc gäi lµ thÞ tø. Phè nhá vµ chî phiªn lµ nh÷ng ®iÓm th¬ng nghiÖp ë n«ng th«n, lµ n¬i n«ng d©n, thî thñ c«ng vµ th¬ng nh©n mua b¸n nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Thµnh thÞ ë thêi kú nµy, níc ta xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh thÞ. §µng Ngoµi, ngoµi Th¨ng Long cã Phè HiÕn (Hng Yªn). Ngêi ®¬ng thêi cã c©u: "Thø nhÊt kinh kú, thø nh× Phè HiÕn" chØ c¶nh phån thÞnh cña hai thµnh thÞ nµy. Mét ngêi ph¬ng T©y tõng ë Th¨ng Long vµo cuèi thÕ kû 17 cã ghi l¹i: "Cã nhiÒu phè x¸ réng r·i, quang ®·ng. C¸c hµng hãa mçi thø b¸n ë mét phè... §Æc biÖt ®«ng lµ ngµy mång mét vµ ngµy r»m ©m lÞch, nh©n d©n c¸c lµng l©n cËn ®em hµng hãa ®æ vÒ nhiÒu kh«ng tëng tîng ®îc. C¸c phè vèn réng nhng khi Êy vÉn chËt nÝch ngêi. §µng Trong cã Thanh Hµ, Héi An. §iÓm næi bËt cña nhiÒu thµnh thÞ thêi bÊy giê lµ ngo¹i th¬ng ph¸t triÓn m¹nh. Th¬ng nh©n ch©u ¸ (Trung Quèc, NhËt B¶n, Ên §é), ch©u ¢u (Hµ Lan, Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, Anh, Ph¸p) ®Õn Phè HiÕn, Héi An bu«n b¸n tÊp nËp. Hä më cöa hµng b¸n len, d¹, ®å pha lª; mua t¬ t»m, trÇm h¬ng, ngµ voi... Chóa TrÞnh, chóa NguyÔn ®Òu cho hä vµo ®Ó lîi dông mua vò khÝ. Nhng sau thÊy hä võa bu«n b¸n võa ®iÒu tra t×nh h×nh chÝnh trÞ, x· héi phôc vô cho ©m mu x©m lîc, nªn c¸c chóa l¹i h¹n chÕ ngo¹i th¬ng. Sang nöa sau thÕ kû 18 hai thµnh thÞ Phè HiÕn, Thanh Hµ suy tµn; Héi An cã phÇn gi¶m sót. §êi sèng tinh thÇn T tëng, t«n gi¸o vµ héi lµng Vµo c¸c thÕ kû 16, 17 Nho gi¸o, PhËt gi¸o vµ §¹o gi¸o vÉn ®îc lu hµnh. ChÝnh quyÒn vÉn ®Ò cao Nho gi¸o, sö dông Nho gi¸o lµm néi dung häc tËp, thi cö ®Ó tuyÓn lùa quan l¹i. PhËt gi¸o vµ §¹o gi¸o bÞ sót kÐm trong thÕ kû 15 nay l¹i phôc håi. PhÇn lín c¸c lµng ë §µng Ngoµi vµ §µng Trong cã chïa víi nhiÒu s s·i. §¹o gi¸o kÐm thÕ h¬n, thêng hßa lÉn vµo PhËt gi¸o b»ng ph¬ng thuËt mª tÝn. Nöa sau thÕ kû 16, trªn ®Êt níc ta b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ®¹o Thiªn Chóa. Sang thÕ kû 17 ®¹o nµy më réng h¬n. ë n«ng th«n, nh©n d©n ta vÉn duy tr× nÕp sèng tinh thÇn truyÒn thèng cña m×nh. Lµng x· thê thµnh hoµng vµ gia ®×nh thê tæ tiªn. Hµng n¨m vµo nh÷ng ngµy tÕt ©m lÞch, ngµy tÕ lÔ thµnh hoµng, ë vïng ®ång b»ng, lµng nµo còng më héi t¹i ®×nh. Cã lµng më héi chïa. Trong ngµy héi, d©n lµng tæ chøc biÓu diÔn v¨n nghÖ nh chÌo, tuång. ë Kinh B¾c (B¾c Ninh, B¾c Giang) cã h¸t Quan hä; ë NghÖ An cã h¸t DÆm. Ngoµi ra, nh©n d©n cßn tæ chøc c¸c trß ch¬i nh ®¸nh vËt, ®ua thuyÒn, thæi c¬m thi, ®Êu cê... Héi lµng ®· mang l¹i niÒm vui, th¾t chÆt thªm t×nh ®oµn kÕt th¬ng yªu nhau gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng ë th«n quª. MÆc dÇu cuéc sèng cña nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n, nhng hä vÉn l¹c quan. §iÓm næi bËt nhÊt trong sinh ho¹t tinh thÇn cña ngêi ViÖt Nam lµ lßng yªu níc vµ t×nh ®oµn kÕt xãm lµng. §©u ®©u, nh©n d©n ta còng lu truyÒn c©u ca: "NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g¬ng Ch÷ quèc ng÷ ra ®êi Vµo thÕ kû 17, mét sè gi¸o sÜ ph¬ng T©y ë níc ta ®· häc tiÕng ViÖt ®Ó truyÒn ®¹o vµ dïng ch÷ c¸i La-tinh ®Ó ghi ©m tiÕng ViÖt. Tõ ®ã ch÷ Quèc ng÷ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. N¨m 1651, gi¸o sÜ Alexandre de Rh«des cho xuÊt b¶n ë Roma (Italy) quyÓn Tõ ®iÓn ViÖt - Bå - La Tinh vµ mét quyÓn gi¸o lý s¬ lîc. ViÖc s¸ng t¹o ra ch÷ Quèc ng÷ b»ng c¸ch dïng ch÷ c¸i La-tinh ghi ©m tiÕng ViÖt lµ mét qu¸ tr×nh vµ lµ c«ng tr×nh cña nhiÒu gi¸o sÜ ph¬ng T©y hîp t¸c víi nhiÒu ngêi ViÖt Nam. C¸c gi¸o sÜ ph¬ng T©y ghi ©m ViÖt b»ng ch÷ La-tinh víi môc ®Ých lµ lµm c«ng cô truyÒn b¸ ®¹o Thiªn Chóa. Trong thêi gian dµi, ch÷ Quèc ng÷ chØ ®îc lu hµnh trong giíi truyÒn ®¹o, hoµn toµn kh«ng cã t¸c dông g× ®èi víi sù ph¸t triÓn cña v¨n hãa d©n téc. Tuy nhiªn, ch÷ Quèc ng÷ lµ thø ch÷ viÕt tiÖn lîi, khoa häc. Ch÷ Quèc ng÷ ra ®êi lµ hiÖn tîng tiÕn bé. Nhng giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ víi th¸i ®é b¶o thñ ®· kh«ng biÕt sö dông ch÷ Quèc ng÷ ®Ó x©y dùng ch÷ viÕt cho nÒn v¨n hãa d©n téc. Nh÷ng thµnh tùu v¨n häc vµ nghÖ thuËt V¨n häc Ng«i sao s¸ng trong nÒn v¨n häc níc ta thÕ kû 16-17 lµ NguyÔn BØnh Khiªm. ¤ng lµ nhµ v¨n, nhµ t tëng cã tÊm lßng cao thîng muèn "lo tríc nh÷ng viÖc lo cña thiªn h¹", muèn ®em hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh phôc vô cho ®êi. Nhng chÝ híng kh«ng thµnh, «ng lui vÒ quª d¹y häc. S¸ng t¸c cña «ng cßn l¹i ngµy nay lµ bé B¹ch V©n Am thi v¨n tËp. Th¬ v¨n «ng ca ngîi cuéc sèng trong s¹ch, phª ph¸n thãi ®êi xÊu xa bÞ ®ång tiÒn lµm vÈn ®ôc. NguyÔn BØnh Khiªm ngêi lµng Trung Am, huyÖn
VÜnh L¹i (H¶i Phßng), hiÖu lµ B¹ch V©n, ®Ëu tr¹ng nguyªn, ®· nhiÒu n¨m
lµm quan cho nhµ M¹c. Vua M¹c phong «ng lµ Tr×nh quËn c«ng, ngêi ®êi quen
gäi lµ Tr¹ng Tr×nh. §µng Trong cã §µo Duy Tõ lµ nhµ v¨n, nhµ qu©n sù cã tµi. ¤ng lµ c¸nh tay ®¾c lùc cña chóa NguyÔn. NguyÔn H÷u Hµo vµ NguyÔn C Trinh còng s¸ng t¸c nhiÒu th¬ N«m. V¨n häc thêi kú nµy ®· ph¶n ¸nh nçi khæ cùc cña c¸c tÇng líp nh©n d©n vµ sù thèi n¸t cña quan l¹i phong kiÕn. S¸ng t¸c th¬ viÕt b»ng ch÷ N«m ngµy cµng nhiÒu, cã c¶ nh÷ng truyÖn N«m nh bé Thiªn Nam ng÷ lôc (diÔn ca lÞch sö) dµi h¬n 8.000 c©u rÊt cã gi¸ trÞ. Th¬ ca d©n gian ph¸t triÓn m¹nh. Mét sè truyÖn ®îc khëi th¶o vµ lu truyÒn nh Quan ¢m ThÞ KÝnh. ThÕ kû 17 ®· xuÊt hiÖn truyÖn cêi, truyÖn Tr¹ng. TruyÖn Tr¹ng Lîn, t¸c phÈm d©n gian tiªu biÓu, v¹ch mÆt bän quan l¹i ®¬ng thêi ch¼ng qua lµ bän ngu dèt nhê vµo sè may mµ th¨ng quan tiÕn chøc, leo lªn ®Þa vÞ thèng trÞ. ThÓ th¬ lôc b¸t ®· ph¸t triÓn hoµn chØnh, cã kh¶ n¨ng diÔn ®¹t phong phó ®êi sèng t×nh c¶m cña ngêi ViÖt Nam. ThÓ th¬ lôc b¸t ®îc dïng phæ biÕn trong ca dao, trong truyÖn kÓ. NghÖ thuËt NghÖ thuËt d©n gian ViÖt Nam vèn cã lÞch sö l©u ®êi ®Õn thÕ kû 17 l¹i ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §iªu kh¾c gç d©n gian trong c¸c ®×nh, chïa rÊt phong phó thêng diÔn t¶ nh÷ng c¶nh sinh ho¹t thêng ngµy ë n«ng th«n nh chÌo thuyÒn, ®Êu vËt, chäi gµ, ®i cµy, ®¸nh cê, s¨n b¾n... NÐt ch¹m træ kh«ng tØ mØ, tinh vi mµ ®¬n gi¶n døt kho¸t. C«ng tr×nh ®iªu kh¾c næi tiÕng bËc nhÊt thêi bÊy giê lµ tîng PhËt bµ ngh×n tay ngh×n m¾t ë chïa Bót Th¸p (B¾c Ninh). Tîng PhËt bµ ngh×n tay ngh×n m¾t ®îc t¹c vµo n¨m 1656. Trªn bøc tîng, c¸c c¸nh tay to xße ra uyÓn chuyÓn nh ®éng t¸c móa vµ nh÷ng bµn tay nhá s¾p xÕp nh ¸nh hµo quang táa ra xung quanh. Bøc tîng cã vÎ ®Ñp tù nhiªn mÒm m¹i. NghÖ thuËt s©n khÊu còng ®a d¹ng vµ phong phó. Kh¾p n«ng th«n, §µng Ngoµi vµ §µng Trong, ®©u còng cã g¸nh h¸t. NhiÒu kh¸ch níc ngoµi ®Õn níc ta cßn ®îc xem biÓu diÔn móa trªn d©y, móa ®Ìn. Néi dung cña c¸c vë chÌo, tuång, h¸t ¶ ®µo ph¶n ¸nh c¶nh ®Êu tranh chèng gian nÞnh, ph¶n ¸nh c¶nh sinh ho¹t gian khæ cña n«ng d©n nhng tin tëng ë chÝnh nghÜa vµ ®Ëm ®µ t×nh th¬ng yªu con ngêi. V¨n häc vµ nghÖ thuËt d©n gian thÕ kû 17 ®ang v¬n lªn m¹nh mÏ vµ kh¸c biÖt, ®èi lËp víi v¨n hãa cung ®×nh. |
Thêi sù
§êi sèng chÝnh trÞ
Kinh tÕ - X· héi
V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang